Η έννοια της ελευθερίας είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει έντονα πολλούς φιλόσοφους και μη από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Η έννοια αυτή έχει διατυπωθεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα πάντα και με τις γενικότερες πεποιθήσεις του καθενός που ασχολήθηκε με το θέμα αυτό.
Ελευθερία και φύση είναι δύο έννοιες που είναι σαφώς αλληλένδετες. Είναι οξύμωρο να συζητάει κανείς για την έννοια της ελευθερίας αγνοώντας την φύση. Η ελευθερία δεν είναι μια κατάσταση την οποία θα πρέπει να κατασκευάσουν κάποιοι. Δεν είναι ένα τεχνικό ζήτημα αλλά συσχετίζεται με την φυσική αρμονία και εξέλιξη. Από την άλλη η αιχμαλωσία και ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι γεγονότα που προέρχονται μέσω τεχνικών διαδικασιών επιβολής πάνω στην ελεύθερη ή φυσική κατάσταση. Η φύση γεννά (φύει) – χαρίζει ζωή και αναδημιουργείται συνεχώς με έναν ασύλληπτο τρόπο. Από την άλλη, οι διαδικασίες του πολιτισμού λειτουργούν ανταγωνιστικά προς τον βιώσιμο ρυθμό της φύσης. Γι’ αυτό άλλωστε και τα βιβλία της αρχαιολογίας είναι γεμάτα με εικόνες από ερείπια πολιτισμών.
Η κυριαρχία στην προσπάθειά της να μας πείσει πόσο φυσική είναι, φρόντισε να δομηθούν ένα σωρό επινοήματα. Οι άνθρωποι που έζησαν χωρίς κράτος και τα συναφή θεωρούνται κατώτερα όντα, ενώ μόλις πριν ένα αιώνα ήταν διαδεδομένη η αντίληψη ότι οι απολίτιστοι άνθρωποι δεν είναι καν άνθρωποι. Η παλαιολιθική περίοδος έπρεπε να φαντάζει σαν βούρκος, όπου επικρατούσε ο αλληλοσπαραγμός, η πείνα και ο φόβος. Επίσης τα άλλα ζώα θεωρούνται κατώτερα όντα επειδή υποτίθεται ότι δεν μιλάνε ή δεν σκέφτονται. Με την ίδια λογική θα πρέπει να βασανίζουμε και τους ανθρώπους που λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας δεν μπορούν να μιλήσουν ή να εκφραστούν, όπως και τα ανθρώπινα βρέφη που δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμα. Επίσης λένε ότι μπορούμε να εξοντώνουμε τα δέντρα ή τα φυτά γενικότερα επειδή δεν μπορούν να περπατήσουν ή επειδή δεν έχουν το ίδιο νευρικό σύστημα με αυτό του ανθρώπου. Με λίγα λόγια ο πολιτισμός μας διδάσκει ότι το κάθε τι μη ανθρώπινο δεν είναι άξιο σεβασμού και ότι μπορεί να το χειριστεί όπως θέλει ο άνθρωπος επειδή απλά μπορεί να το κάνει. Οι ίδιοι άτοποι διαχωρισμοί βέβαια αναπαράγονται και στο εσωτερικό της κοινωνίας, όπως για παράδειγμα με βάση την ηλικία, το φύλο ή τη φυλή. Ο πολιτισμός επιβάλλεται στη φύση εξημερώνοντάς την με κάθε μέσο και κυρίως με τη βία. Είτε μιλάμε για άγρια ζώα, είτε για απολίτιστους ανθρώπους ή για ένα ποτάμι και μια χέρσα έκταση, όλα αυτά μέσω της εξημέρωσης θα μπουν στην υπηρεσία του πολιτισμού. Μέσα στο τεχνητό περιβάλλον που δομείται με βάση την πειθαρχία, την εξάρτηση και την επιβολή, η όποια συζήτηση περί ελευθερίας χάνει κάθε πραγματικό της νόημα.
Η έννοια της ελευθερίας μπήκε σε παζαρέματα και ένα σύννεφο από ιδεολογίες την θέλουν να είναι μια ρευστή έννοια. Τα παζαρέματα ξεκινούν στο σημείο κατά το οποίο βαφτίζεται η πρακτική της κυριαρχίας ως φυσική αναγκαιότητα. Με αυτόν τον τρόπο βρέθηκε η έννοια της ελευθερίας που έχει σχέση με την φυσική αρμονία, να μονομαχεί με την τεχνητά διαμορφωμένη έννοια και κατάσταση της εξάρτησης και της αναγκαιότητας. Η έννοια της ελευθερίας δέχεται απανωτά ραπίσματα, συσκοτίζεται και επανακαθορίζεται από την κυριαρχία, ενώ η αναγκαιότητα και η τεχνική πρόοδος ανυψώνονται και επευφημούνται ως φυσική εξέλιξη.
Διάφοροι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού μίλησαν για κοινωνικό συμβόλαιο εννοώντας στην ουσία τον θεσμό του κράτους. Ενώ υποστήριξαν ότι ο θεσμός αυτός ήταν η εύλογη λύση των διαφορών που επικρατούσαν μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν απολίτιστα. Η επιβολή του κράτους παρουσιάζεται σαν η αναγκαία συνθήκη για την ευημερία. Αφού παράλληλα αποδέχονται ένα σύνολο από διαχωρισμούς (άνθρωπος- ζώα και φύση, πολιτισμένος –απολίτιστος) έρχονται να μιλήσουν για ελευθερία! Το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: πώς μπορείς να μιλάς για ελευθερία όταν αποδέχεσαι ένα σύνολο από διαχωρισμούς με βάση την ανωτερότητα του «Χ» από τον «Ψ»; Πώς μπορείς να θεωρείς πως ο πολιτισμένος είναι ανώτερος από τον απολίτιστο, από τα άλλα ζώα και τη φύση και να μιλάς για ελευθερία; Ή αλλιώς πώς μπορούμε αποδεχόμαστε τις απόψεις της κυριαρχίας και να προσπαθούμε να μιλήσουμε για ελευθερία;
Το σύνολο του πολιτισμένου πληθυσμού, χωρίς να είναι ένα ομοιογενές σώμα, με τον τρόπο που ζει διαχωρίζεται και σχηματίζει μια άτυπη ελίτ απέναντι στον φυσικό κόσμο. Ο πολιτισμός εκμεταλλεύεται για τα δικά του συμφέροντα και για την κάλυψη των δικών του διογκούμενων ενεργειακών αναγκών τον φυσικό κόσμο. Η χυδαία έννοια του «κοινωνικού συμβολαίου» που στην κυριολεξία της είναι το ίδιο το κράτος, είναι ο μηχανισμός που κατασκευάζει και διατηρεί τους διαχωρισμούς στο εσωτερικό της μαζικής κοινωνίας και στη σχέση της με τη φύση, έτσι ώστε να υπάρχει και να αναπτύσσεται ο πολιτισμός. Στην εποχή μας από τη μια το κράτος συντηρεί τα συμφέροντα της ελίτ της τεχνοκρατίας και της κεφαλαιοκρατίας έναντι της υπόλοιπης μαζικής κοινωνίας, ενώ από την άλλη διατηρεί και προωθεί τα συμφέροντα ολόκληρης της μαζικής κοινωνίας εις βάρος του φυσικού κόσμου. Εν τέλει το κράτος δεν είναι παρά ο θεσμός που αφού επέβαλε ένα σύνολο από διαχωρισμούς στην συνέχεια προστατεύει το οικοδόμημά του. Δε μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι θεσμικοί αυτοί διαχωρισμοί δεν αφορούν μόνο τους ανθρώπους αλλά επεκτείνονται και στον φυσικό κόσμο. Για παράδειγμα δεν μπορούμε να αφομοιώσουμε την άποψη ότι η Γή και τα ζώα ανήκουν στους ανθρώπους, επειδή αυτή είναι μια ανθρωποκεντρική και εξουσιαστική αντίληψη που βασίζεται πάνω σε ένα αβάσιμο διαχωρισμό που επέβαλε η κυριαρχία, ορίζοντας το ανθρώπινο είδος ως ανώτερο των άλλων υπάρξεων.
Η εξάρτηση που επιβάλει ο πολιτισμός στις ανθρώπινες σχέσεις είναι αυτό που μεταφράστηκε ως αναγκαιότητα. Για τον άνθρωπο που δεν γνώρισε την άγρια ελευθερία, αλλά γεννήθηκε σε συνθήκες εξημέρωσης, η εξάρτηση και η αναγκαιότητα απ’ ότι φαίνεται είναι δύσκολο να νοηθεί ως ανελευθερία. Φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας είχαν κάθε λόγο να καρατομούν την έννοια της ελευθερίας στο όνομα της αναγκαιότητας, αφού όλη τους η καλοπέραση και η ζωή στηριζόταν πάνω στο δουλοκτητικό σύστημα. Με τον ίδιο τρόπο σκέφτεται και η πλειοψηφία της σύγχρονης ανθρωπότητας στα ανεπτυγμένα κράτη. Ακριβώς επειδή σήμερα ο πολιτισμένος άνθρωπος είναι πλήρως εξαρτημένος από το βιομηχανικό σύστημα και τον βιασμό της μητέρας Γής, αντιλαμβάνεται την έννοια της ελευθερίας λειψά, μονοδιάστατα και συμφεροντολογικά. Η έννοια της ελευθερίας αλλοιώνεται από την στιγμή που η εξάρτηση από τους μηχανισμούς της κυριαρχίας εκλαμβάνεται ως αναπόφευκτο γεγονός.
Η έννοια της ελευθερίας, έτσι όπως την αντιλαμβάνονται οι δημοκράτες, βασίζεται ακριβώς πάνω στο μοτίβο που αναφέραμε. Οι δημοκράτες αντιλαμβάνονται το κράτος και τον πολιτισμό ως δεδομένους «φυσικούς» θεσμούς και όχι ως επιβεβλημένα κατασκευάσματα της κυριαρχίας. Στη πόλη –κράτος της αρχαιότητας συναντάμε τη δημοκρατία, την ελίτ των πολιτών, τις πολιτικές διαδικασίες και όλα τα συναφή ενός πολιτισμού. Οι πολίτες της αρχαίας δημοκρατίας ήταν μια ελίτ έναντι των ξένων δούλων, ενώ κάθε συζήτηση περί δημοκρατικών ελευθεριών αναφερόταν μόνο στο σύνολο των ανδρών πολιτών. Οι σύγχρονοι αριστεροί δημοκράτες -αμεσοδημοκράτες προτάσσουν τη διατήρηση μιας μορφής κράτους (διευρυμένο ή συρρικνωμένο) στο οποίο δεν θα προασπίζονται τα συμφέροντα μόνο της κεφαλαιοκρατικής ελίτ (που μερικοί αριστεροί θέλουν να καταργήσουν) αλλά όλων των κατοίκων μιας χώρας. Με αυτό τον τρόπο υπερασπίζονται τον πολιτισμό διατηρώντας τον διαχωρισμό και τις απόψεις περί ανωτερότητας του ανθρώπινου είδους σε σχέση με τα άλλα ζώα και τη φύση γενικότερα. Όμως αγνοούν ότι ο θεσμικός διαχωρισμός του ανθρώπου από τον φυσικό κόσμο αναπαράγει και τους διαχωρισμούς εντός της κοινωνίας των πολιτών. Από την άλλη οι δεξιοί δημοκράτες –αμεσοδημοκράτες κινούνται στο ίδιο μοτίβο, μόνο που προασπίζονται πιο έντονα τα συμφέροντα των ντόπιων έναντι των ξένων.
Ας δούμε τώρα την έννοια της ελευθερίας από την αναρχική-αντιπολιτισμική οπτική. Η δόμηση του κράτους και του πολιτισμού στηρίχτηκε στην επιβολή και την αιχμαλωσία ανθρώπων και όχι μόνο. Η αιχμαλωσία και η εξημέρωση ζώων ήταν μια εξουσιαστική πρακτική και θεμελιώδες γεγονός για να δομηθούν κράτος και πολιτισμός. Η λέξη κεφάλαιο και καπιταλισμός προέρχονται από το μέτρημα των κεφαλών (λατινικό:caput, capitis) των αιχμάλωτων βοδιών που είχε στην κατοχή του ο ιδιοκτήτης της αρχαιότητας. Στις απαρχές του πολιτισμού, αυτός που κατείχε τους πιο πολλούς ζωικούς και ανθρώπινους δούλους ήταν και ο πιο πλούσιος. Η υποδούλωση των ζώων ενδυνάμωσε την κυριαρχία και έφερε άνθιση στον πολιτισμό, αν και συχνά στην ιστορία ασθένειες προερχόμενες από την κτηνοτροφία σάρωναν τον πληθυσμό. Τα ζώα εξαναγκάζονταν να δουλεύουν στις γεωργικές εργασίες, στο κουβάλημα ογκόλιθων και κορμών δέντρων για το κτίσιμο φρουρίων και μνημείων, ως μεταφορικό μέσο στις πολεμικές εκστρατείες μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, στην κίνηση των μύλων και τόσες άλλες εργασίες. Η ενδυνάμωση μιας πόλης –κράτους μεταξύ άλλων σήμαινε την καλή λειτουργία της γεωργικής παραγωγής, την καλή λειτουργία της πολεμικής μηχανής και την πρόοδο των τεχνολογιών πολέμου, την αύξηση των εκτρεφόμενων ζώων και την αύξηση του πληθυσμού της σε πολίτες και δούλους. Έτσι η αναμενόμενη πορεία εξέλιξης μιας πόλης -κράτους ήταν να επεκτείνεται κατακτώντας από την μια πιο αδύναμες πόλεις –κράτη, τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και τα εκτρεφόμενα ζώα, ενώ από την άλλη κατακτούσε επίσης ελεύθερες κοινότητες ανθρώπων, ελεύθερες εκτάσεις γης και άγρια ζώα.
Ο διαχωρισμός και ο κατακερματισμός της ολότητας του φυσικού κόσμου ήταν προτεραιότητα για τη δόμηση της πόλης –κράτους και του πολιτισμού. Η αναρχική θεώρηση και αντίληψη έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με αυτούς τους διαχωρισμούς, επειδή αν μη τι άλλο είναι η προϋπόθεση για την ύπαρξη της κυριαρχίας. Ακριβώς επειδή η αναρχία αποστρέφεται τους διαχωρισμούς που επιβάλλει η κυριαρχία, συγκρούεται μετωπικά με κάθε τύπου αιχμαλωσία και εκμετάλλευση, όπως είναι η αιχμαλωσία ανθρώπων από ανθρώπους και άλλων ζώων από ανθρώπους. Η αναρχία αποστρέφεται τις ελίτ, τις τάξεις και τους διαχωρισμούς της ολότητας του φυσικού κόσμου.
Το να επιδιώκουμε το γκρέμισμα κάθε φυλακής και εξουσιαστικού διαχωρισμού, όπως και των ιδεολογιών που αναπαράγουν την συνθήκη του εγκλεισμού είναι βασική αναρχική θέση ενάντια στην κυριαρχία. Γι’ αυτό δεν αποδεχόμαστε την ολότητα του φυσικού κόσμου τεμαχισμένη, έτσι όπως την θέλει ο πολιτισμός, η δημοκρατία και η κάθε εξουσία. Επειδή η «θεία ενότητα» (η ολότητα του φυσικού κόσμου κατά τους Αβοριγίνες) είναι αυτή που μας γέννησε και μας χάρισε την ζωή. Μια ζωή η οποία θα ήταν ελεύθερη και χωρίς αιχμαλωσία, αν η κυριαρχία δεν επέβαλε τους διαχωρισμούς της, που στηρίζονται πάνω σε επινοήματα «περί ανωτερότητας».
Μια τάση που υπερισχύει στην πολιτισμένη ανθρωπότητα είναι ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, ο φόβος του να ζήσει κανείς χωρίς την εξάρτηση από το κράτος και τον πολιτισμό. Όπως ένα πουλί που γεννήθηκε μέσα σε κλουβί και ίσως επειδή δεν ξέρει τι συμβαίνει έξω από αυτό φοβάται να πετάξει από την ανοιχτή πόρτα, έτσι μοιάζει και η ανθρωπότητα στον πολιτισμό. Ο φόβος, η εξάρτηση και συχνά η βόλεψη μέσα στην μηχανή καταπίεσης του πολιτισμού τρέφουν ύπουλα τις συμβάσεις και το αίσθημα της ασφάλειας. Για να πετάξουμε όμως μακριά από το κλουβί, θα πρέπει να κόψουμε κάθε υλικό(πχ. μαζική παραγωγή) και άυλο(πχ. μοιρολατρία) δεσμό μας με αυτό. Κάπου εδώ είναι που η κάθε ατομικότητα πρέπει να κάνει την υπέρβαση, να εξεγερθεί και να αρνηθεί την θέση και το ρόλο που έχει μέσα στη μηχανή καταπίεσης. Επειδή μόνο μέσα από την αυταπάρνηση και την αντίθεση προς την γενικευμένη πλεονεξία που παράγει η μηχανή καταπίεσης θα μπορέσουμε να βαδίσουμε προς την αναρχία και την παύση κάθε αιχμαλωσίας.
Το αναρχικό σύνθημα: «όσο υπάρχουν φυλακές κανείς δεν θα είναι ελεύθερος» έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Δεν θα συναντήσουμε καμιά φυλακή (κτηριακό συγκρότημα) ξεκομμένη από το εξουσιαστικό σύμπλεγμα των θεσμών του κράτους και τον τρόπο ζωής της μαζικής κοινωνίας. Κι αυτό επειδή η ύπαρξη της φυλακής αντανακλά την ύπαρξη του κράτους και της κυριαρχίας. Θα υπάρχουν φυλακές όσο θα υπάρχει το κράτος που τις διατηρεί και όσο η κοινωνία δεν αρνείται το σύστημα που εμποδίζει την αναρχία να διαχυθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με την συνθήκη της αιχμαλωσίας. Αυτός που αιχμαλωτίζει ή ανέχεται την αιχμαλωσία κάποιου άλλου δεν έχει γκρεμίσει ακόμα μέσα του τα τείχη. Ως συστηματοποιημένες διαδικασίες, η εξημέρωση, η αιχμαλωσία και η εκμετάλλευση κάποιου ζώου από κάποιο άλλο δεν συναντιούνται πουθενά στον φυσικό κόσμο, μόνο στον πολιτισμό. Αυτές οι διαδικασίες είναι αυθαίρετα επινοήματα που στην εξέλιξη τους έγιναν θεσμοί, οι οποίοι στερούν την ελευθερία.
Μια ζωή ελεύθερη θα υπάρξει μόνο γκρεμίζοντας κάθε φυλακή, διακόπτοντας κάθε είδους αιχμαλωσία, εξάρτηση και διαχωρισμό. Μιλάμε για την παύση κάθε αιχμαλωσίας ανθρώπου από άνθρωπο και άλλου ζώου από άνθρωπο. Δεν μπορούμε να μιλάμε για αναρχία όταν κάποια ομάδα ανθρώπων με την επίφαση της αναγκαιότητας αιχμαλωτίζει σε κλουβιά άλλα πλάσματα της φύσης. Για την αναρχία η συνθήκη της αιχμαλωσίας και του εγκλεισμού είναι ότι πιο εχθρικό υπάρχει και αυτό δεν αλλάζει, επειδή τότε θα μπούμε στα «λημέρια» της κυριαρχίας. Για να απελευθερωθεί όλη η πλάση θα πρέπει να τελειώνουμε με την δυσωδία που αποπνέει η έννοια της ελευθερίας ενταγμένη μέσα στους κρατικούς θεσμούς και τον πολιτισμό. Γι’ αυτό ας μιλήσουμε για την άγρια ελευθερία και την αναρχία χωρίς επιφάσεις, επειδή αλλιώς τα πράγματα μπερδεύονται με εξουσιαστικές επιδιώξεις.
Άγρια ελευθερία πάει να πει η ύπαρξη δίχως την εξάρτηση από κάποιο εξουσιαστικό τεχνικό σύστημα, το κράτος, την εκμετάλλευση, την καταπίεση και την αιχμαλωσία κάποιου πλάσματος. Άγρια ελευθερία θα πει μια απλή και φυσική ζωή απαλλαγμένη από τις αντιλήψεις της κυριαρχίας για το τι είναι ο άνθρωπος, τα άλλα ζώα και η Γη γενικότερα. Άγρια ελευθερία θα πει το κάθε πλάσμα να διαμορφώνει το ίδιο την ζωή του χωρίς να αιχμαλωτίζει και να αιχμαλωτίζεται.
Η βιωσιμότητα της βιόσφαιρας και η άγρια ελευθερία βρίσκονται πάνω από κάθε επίπλαστη ανθρώπινη ανάγκη. Αναρχία ή άγρια ελευθερία πάει να πει ότι δεν αιχμαλωτίζω, δεν αποδέχομαι την αιχμαλωσία μου μα ούτε την αιχμαλωσία κανενός πλάσματος.
Σύμπραξη για την αναρχία